Laboratorium etnograficzne: Staroobrzędowcy nad Dunajem

W staroobrzędowej cerkwi. Nowa Niekrasowka, 2012. fot. W.Lipiński

Prowadzący: Wojciech Lipiński
Uczestnicy grupy: Monika Jankowska, Anna Jurkiewicz, Rafał Kłeczek, Kaja Maćko-Gieszcz, Emilia Piechowska, Aleksandra Reczuch, Olga Rodak, Rafał Rukat, Marta Rutkowska, Julia Szawiel, Patryk Zakrzewski, Agnieszka Zarzyńska.
Badania w latach: 2010-2012

Teren:

Ukraina, obwód odeski, rejony: izmailski, kilijski

W południowej Ukrainie, na zachód od Odessy, położony jest region zwany Budziakiem. Jest to region wieloetniczny (mieszkają tam min. Ukraińcy, Rosjanie, Mołdawianie, Bułgarzy), ale też zróżnicowany pod względem wyznaniowym. Obok wyznawców prawosławia, spotkamy tam liczne wspólnoty protestanckie oraz staroobrzędowców. Ci ostatni, zwani w Budziaku Lipowanami, mieszkają w okolicach Izmaiłu i Kilii, w pobliżu delty Dunaju.

Badania:

W XVII wieku w rosyjskim prawosławiu wprowadzono reformy. Nie zgodziła się na nie znaczna część wiernych. Nazywamy ich staroobrzędowcami lub starowiercami. Ponieważ byli prześladowani, wielu a nich uciekało poza granice Rosji. W efekcie takich migracji powstały skupiska starowierców w delcie Dunaju – na terenie ukraińskiego Budziaku oraz w sąsiedniej Rumunii. Siłą spajającą przez wieki wspólnoty staroobrzędowe było rygorystyczne trwanie przy zasadach religijnych sięgających czasów sprzed reformy. W XX wieku oddziaływanie tych zasad uległo daleko idącemu zmniejszeniu. W Budziaku stało się tak za sprawą polityki ateizacji czasów Związku Radzieckiego, procesów modernizacji i globalizacji. Wszystkie te uwarunkowania staraliśmy się uwzględniać w trakcie badań prowadzonych wśród Lipowan – rosyjskich staroobrzędowców w Budziaku. Skupiliśmy się na dwóch węzłowych i na różne sposoby powiązanych ze sobą zagadnieniach: kultury religijnej i tożsamości. Interesowało nas jak wspomniane uwarunkowania – zarówno współczesne, jak i te wcześniejsze, ale wciąż w istotny sposób oddziałujące na społeczność – wpływają na życie religijne i samoświadomość Lipowan.

Efekty badań

1. Zbiór tekstów: Lipowanie. Kultura religijna i tożsamość naddunajskich staroobrzędowców,
red. W. Lipiński, Wydawnictwa UW, Warszawa 2015.

Spis treści - pdf
Fragmenty książki: Poza stereotyp.Badania wśród staroobrzędowców z ukraińskiego Budziaku - pdf

2. Prace laboratoryjne (archiwum IEiAK):

Monika Jankowska, Pamięć okresu przedwojennego wśród Lipowan zamieszkujących Murawliowkę
Anna Jurkiewicz, Ciało w praktykach religijnych staroobrzędowców Delty Dunaju
Rafał Kłeczek, Postrzeganie mniejszości wyznaniowych protestantów w wybranych wsiach staroobrzędowych ukraińskiego Budziaku
Kaja Maćko-Gieszcz, Fotografia – pamięć – tożsamość (na przykładzie staroobrzędowców z południowej Ukrainy)
Emilia Piechowska, A staroobrzędowstwo jak było, tak i zostało. O zmianach granic wspólnoty staroobrzędowców z Budziaku
Aleksandra Reczuch, Wokół śmierci i umierania. Tradycja i nowoczesność w praktykach pogrzebowych staroobrzędowców z ukraińskiego Budziaku
Olga Rodak, Relacje pomiędzy staroobrzędowcami i prawosławnymi we wsi Mirnoje (Budziak, Ukraina). Pomiędzy izolacją a współistnieniem
Rafał Rukat, Parafia staroobrzędowa w Budziaku
Marta Rutkowska, Antroponimia staroobrzędowców budziackich
Julia Szawiel, Narracje tożsamościowe młodych Lipowan a lokalność, religia, etniczność
Patryk Zakrzewski, Wpływ czasów radzieckich na przemiany w życiu religijnym i obyczajowym budziackich staroobrzędowców.
Agnieszka Zarzyńska, Nasze ikony kradną, staroobrzędowe ikony kradną. Sposoby definiowania staroobrzędowych ikon w obliczu ich kradzieży

Badania realizowano w ramach grantu MNiSW nr N N109 313537 „Zróżnicowanie etniczne i wyznaniowe ukraińskiego Budziaku”

Cerkiew w Wiłkowie, 2012. fot. W.Lipiński

Procesja odpustowa. Mirnoje, 2010. fot. W.Lipiński

Kult ikon to ważna część religijności staroobrzędowców. Nowa Niekrasowka, 2012. fot. W.Lipiński

Zwierzchnik Rosyjskiej Prawosławnej Cerkwi Staroobrzędowej metropolita Kornilij wizytuje parafię w Nowej Niekrasowce. Metropolita kroczy po kobiercu z kwiatów i chust, które rozścielają przed nim parafianki. 2012. fot. W.Lipiński