Adopcja jako proces, doświadczenie i instytucja. Perspektywa antropologiczna
Badając adopcję jako zjawisko społeczno-kulturowe, możemy poddać antropologicznej refleksji współczesne koncepcje dzieciństwa, rodziny, opieki oraz roli państwa w tworzeniu normatywnych struktur pokrewieństwa.
W centrum badań sytuuję dziecko i jego rodzinę. Jednym z głównych celów tego projektu jest wzmocnienie pozycji dzieci i umożliwienie im zabrania głosu w sprawach ich dotyczących, także w odniesieniu do adopcji.
1. Celem projektu jest:
- analiza, z perspektywy antropologicznej, zjawiska adopcji we współczesnej Polsce, z uwzględnieniem jego złożonego i zróżnicowanego charakteru;
- przyczynienie się do rozwoju antropologii rodziny i pokrewieństwa w Polsce dzięki badaniu tematu dotąd pomijanego – adopcji;
- dalszy rozwój studiów nad dzieciństwem w Polsce, w szczególności w zakresie metodologii i etyki badań;
- przyczynienie się do uwzględnienia głosów dzieci w debacie na temat adopcji w Polsce;
- rozwój współpracy z zagranicznymi badaczami zajmującymi się adopcją, w celu wymiany doświadczeń i poznania dobrych praktyk w zakresie badań nad adopcją;
Badając adopcję jako zjawisko społeczno-kulturowe, możemy poddać antropologicznej refleksji współczesne koncepcje dzieciństwa, rodziny, opieki oraz roli państwa w tworzeniu normatywnych struktur pokrewieństwa. Zamierzam przeanalizować to, jakie wartości i idee konstruują społeczny fenomen adopcji w Polsce i jak są odzwierciedlane w doświadczeniach osób, których ona dotyczy.
W centrum badań sytuuję dziecko i jego rodzinę. Zgodnie z rozpoznaniami i celami współczesnej antropologii, w których istotne jest usłyszenie głosów podmiotów słabo lub wcale niereprezentowanych, chciałabym umożliwić zabranie głosu dzieciom w sprawach ich dotyczących. W centrum zainteresowania sytuuję dziecko, nie tylko jako podmiot/obiekt działań różnych aktorów, lecz także jako ważnego, twórczo działającego aktora.
Choć zjawisko wychowywania biologicznych dzieci przez osoby niespokrewnione występowało w różnych momentach historycznych i w wielu miejscach (Conn 2013), adopcja w takim kształcie jak dziś jest stosunkowo nowym fenomenem społecznym. Zaczęła kształtować się za sprawą takich procesów jak indywidualizacja, rozwój współczesnych form rodzinności (prymat rodziny nuklearnej), rozwój praw czło- wieka (w tym praw dziecka). Projekt ma na celu uzupełnienie tej luki.
2. Metodyka badań
Projekt będzie prowadzony metodą etnografii wielostanowiskowej (Marcus 1995), tak aby przyjrzeć się polskim praktykom wokół adopcji w różnych przestrzeniach, publicznych i prywatnych. Zespół będzie stosował różnorodne metody badawcze. Przede wszystkim metody etnograficzne: wywiad etnograficzny i obserwację uczestniczącą (Angrosino 2007, Hammersley, Atkinson 2000), obejmujące kilka kategorii podmiotów i kilka rodzajów przestrzeni związanych z adopcją: ośrodki adopcyjne, inne instytucje zajmujące się adopcją: sądy, centra pomocy rodzinie; rodziny zastępcze; rodziny adopcyjne: rodziców, adopcyjne i biologiczne dzieci w wieku 4–18 lat, członków dalszej rodziny. Aby lepiej przyjrzeć się dynamicznemu i relacyjnemu charakterowi rodzin (Schermerhorn and Cummings 2008), to nich zostanie podjęta najbardziej intensywna praca, z użyciem takich metod jak uczestnictwo w społeczności czy obserwacja rodzinna (Bernard 2013).
W badaniach z dziećmi mój zespół zastosuje metody partycypacyjne, z użyciem materiałów stymulujących działania twórcze, pozwalające na komunikację środkami innymi niż tylko werbalne (Clark 2011). Badania z udziałem dzieci wymagają szczególnej refleksyjności i uważności ze względu na zależną i wymagającą ochrony pozycję uczestników, a także ich kompetencje dotyczące zrozumienia tematu, celu i konsekwencji badania. Metody muszą być dostosowane do dziecięcych sposobów ekspresji, tak by uczestnicy mogli wyrazić zdanie w sprawach ich dotyczących i być wysłuchanymi. Szczególną uwagę będziemy przywiązywać do etycznego prowadzenia badań. Przeprowadzę również analizę dyskursu, podążającą za tropami i wątkami, które konstruują koncepcję adopcji i rodziny adopcyjnej w różnych kontekstach (Rapley 2010). Zostanie również przygotowana ankieta dla rodziców adopcyjnych i osób przygotowujących się do tej roli, dotyczącą ich doświadczeń i oczekiwań.
3. Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki
Projekt ma na celu uzupełnienie luki w badaniach antropologiczno-kulturowych w zakresie studiów nad adopcją. Przyczyni się do rozwoju antropologii, w szczególności antropologii pokrewieństwa i rodziny, i do lepszego zrozumienia społecznie istotnych zjawisk, a także do zwiększenia świadomości na temat adopcji u różnych zainteresowanych stron: badaczy społecznych, praktyków opieki społecznej, członków rodzin adopcyjnych i opinii publicznej. Będzie również służył włączeniu polskiej perspektywy do międzyna- rodowych badań nad adopcją.