Od-tworzyć przeszłość. Kult czumba na Madagaskarze - wystawa zdjęć w IEiAK
Od 14 września w budynku IEiAK na ul. Żurawiej 4 można obejrzeć wystawę zdjęć autorstwa dr Karoliny Marcinkowskiej.
Z powodu ograniczeń związanych z Covid-19 utrudniających obejrzenie wystawy bezpośrednio, część fotografii z wystawy publikujemy na stronie.
W języku malgaskim Madagaskar to Tanindrazana – wyspa przodków. Duchy przodków obecne są w życiu codziennym Malgaszy, podczas świąt, a nawet w snach. To dla nich powstają rzeźby nagrobne alo-alo, odnawia się grobowce i organizuje famadihana – powtórne pochówki połączone z radosnym świętowaniem. Wśród ludu Sakalawa duchy przodków królewskich „zamieszkują” ciała wybranych przez siebie kobiet-medium i spotykają się „na żywo” z potrzebującymi porady w kwestiach zdrowotnych, miłosnych czy finansowych. Kameralny rytuał owładnięcia przez duchy przodków czumba, to performatywne świętowanie teraźniejszości oraz kreatywne od-tworzenie historii – zarówno tej zapamiętanej, jak i wyobrażonej. Czumba jest żywą, otwartą formą bezpośredniego i aktywnego podtrzymywania pamięci o mpanjaka (królewskich przodkach) i realnego korzystania z ich hasina (siły, mocy) w celu wzmocnienia vintana (przeznaczenia) żyjących.
Zdjęcia pochodzą z badań doktorskich autorki prowadzonych w mieście Mahajanga na Madagaskarze w latach 2007-2009. Owocem badań jest m.in. książka o tym samym tytule wydana przez WN Katedra w 2016 roku.
Opisy do zdjęć:
Fot. 1. Mpanjaka (król) Andrenkindraza – jeden z najpopularniejszych czumba (medium). Istotna jest nie tyle jego historia, ile jego hasina (moc) i atrybuty: czerwony fez i oko oznaczone białą glinką.
Fot. 2.2. Fragment rytuału famadihana (dosł. „obracanie kości”) – powtórnego pochówku. Odbywa się on zgodnie z zaleceniami mpisikidy (astrologa, wróżbity) zazwyczaj ok. pięć lat po pogrzebie. Ciało wyjmuje się z grobowca, wznosi się go do słońca, świętuje się i tańczy.
Fot. 4.1. „Zamieszkiwanie” (mianjaka) ciała medium przez ducha czumba rzadko ma znamiona tzw. transu. Jest uznawane za technikę, dzięki której duch – nazywany też wiatrem, oddechem (rivotra) – wchodzi w ciało, zastępując na czas rytuału duszę medium. Jedną z metod ułatwiających wejście ducha w ciało jest ziewanie. Na czas „zamiany” dusz (tymczasowej śmierci medium), przykrywa się jej ciało tkaniną.
Fot. 5. Czumba (duch) Andrenkindraza w charakterystycznym dla siebie nakryciu głowy (talbot) i ozdobnej tkaninie (lamba). Oznaki namalowane białą glinką na twarzy i ciele są swoistą „mapą” jego minionego życia: przebytych chorób bądź doznanego cierpienia. Chronią też ciało medium przed bólem i wyczerpaniem.
Fot. 6.1. Nieostrość wizerunku czumba na zdjęciu według rozmówców świadczy o obecności ducha w ciele medium. Spotkanie z czumba jest okazją do skorzystania z mądrości przodków i złożenia im hołdu; spełnia również funkcje towarzyskie i łączy przeszłość z teraźniejszością.
Fot. 7.1. Spotkanie z czumba. Atmosfera rytuału jest intymna i naturalna, mimo że klient jest świadomy pochodzenia, wysokiej pozycji i mocy czumba.
Fot. 8.1. Sikidy to technika wróżbiarska pochodząca z tradycji arabskich. Polega na odczytywaniu znaczeń z układu nasionek z drzewa fany. Każdy z pionowych rzędów składa się z szesnastu figur o dwóch możliwych, binarnych konfiguracjach (jedno bądź dwa nasionka). Rzędy i kolumny mają swoje „imiona” i odpowiadają za poszczególne dziedziny życia.
Fot. 9.2. Do odczytywania przyszłości, wyjaśniania przeszłości i znajdywania odpowiedzi na pytania klientów mogą służyć zarówno tradycyjne techniki wróżbiarskie, jak i karty z wizerunkami gwiazd filmowych.
