Jubileusz: 90 lat na UW

Podobnie jak wszystkie inne nauki i, szerzej biorąc wszelka systematyczna praca, również i praca naukowa etnologa musi kierować się określonymi metodami, których zadanie prowadzić badaczy do  obiektywnego i w każdorazowym stanie nauki tylko jednorazowego rozwiązania zagadnień dotyczących: krytyki materiałów, badania wytworów i badania ludów.

Źródło: http://pauart.pl/app/artwork?id=BZS_RKPS_12519_k_12 [19], Domena publiczna, Autorstwo zdjęcia nieznane

Jan Stanisław Bystroń (1892-1964) 
Etnolog, historyk kultury, socjolog. Profesor Uniwersytetów w Poznaniu, Krakowie, Warszawie. Od 1934 r. prowadził wykłady z socjologii i polskiej kultury ludowej na Uniwersytecie Warszawskim, kierując jednocześnie Katedrą Socjologii (do 1948 r.) Bezpośrednio po wojnie był jednym z kuratorów w Katedrze Etnologii i Katedrze Etnografii Polski UW (1947 r.). Zajmował się historią kultury polskiej, w tym zwyczajów i obyczajów oraz kulturą ludową, socjologią wychowania, literatury, teorią komizmu, socjologią miasta.

Najważniejsze prace: Zwyczaje żniwiarskie w Polsce (1916), Wstęp do ludoznawstwa polskiego (1926), Socjologia (1931), Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI–XVIII (t. 1–2, 1932), Megalomania narodowa (1935), Kultura ludowa (1936), Komizm (1939), Etnografia Polski (1947), Warszawa (1949).

W 1980 r. Ludwik Stomma opracował wybór tekstów autorstwa J.S. Bystronia pt. Tematy, które mi odradzano. Była to jedna z często zadawanych lektur, obok Megalomanii narodowej, podczas studiów etnologicznych.

fot. z Archiwum IEiAK UW

Witold Dynowski (1903-1986)
Prawnik, etnograf, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i PAN, odtworzył po wojnie warszawskie  środowisko etnograficzne. Twórca Międzyuczelnianych Obozów Etnograficznych (MOE).

Przedstawiciel podejścia historycznego, interesował się etnografią regionalną, przepływem wytworów kulturowych. Prowadził badania na Wileńszczyźnie Należał do grona uczniów prof. Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej. Przed wojną został adiunktem Katedry i Zakładu Etnografii Polski na Uniwersytecie Warszawskim. Prowadził badania przemian kulturowych na Wileńszczyźnie (izolacja cywilizacyjna województwa wileńskiego i nowogródzkiego). Po wojnie, w 1946 habilitował się pracą na temat Żmudzi i Auksztoty i jako docent objął w 1949 kierownictwo Katedry Etnografii UW. Od 1953 był profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. Twórca koncepcji i współorganizator Międzyuczelnianych Obozów Etnograficznych (MOE) odbywających się w latach 1952-1988. W latach 1964-1979 zorganizował i prowadził cztery polsko-mongolskie ekspedycje badawcze. 

Najważniejsze publikacje: 
Barwne kufry chłopskie z okolic Wileńszczyzny i Polesia, Wilno 1934
Sztuka ludowa Wileńszczyzny i Nowogródczyzny, Wilno 1935 (we współautorstwie z J. St. Bystroniem) 
Kultura ludowa i ludoznawstwo w Polsce, Warszawa 1948
Współczesna Mongolia, Wrocław 1968 

Zdjęcia z Archiwum IEiAK UW

Etnolog, profesor zwyczajny; prodziekan ds. naukowych Wydziału Historycznego UW; kierownik Zakładu Etnografii w Instytucie Archeologii i Etnologii PAN; członkini rad naukowych: Państwowego Muzeum Etnograficznego w Warszawie, Muzeum Rolnictwa w Ciechanowcu, Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu. Prezeska Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego [20] (1976).

W latach 1953-1988 pracowała w Katedrze Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie zajmowała się m.in. historią polskiej etnografii. Promotorka ok. 70 prac magisterskich.

Badaczka kultury polskiej wsi, w której poszukiwała cech szczególnych oraz wartości trwałych, powtarzalnych przestrzennie i czasowo. Interesowały ją zmiany kulturowo-społeczne na wsi i procesy ich przebiegu. Prowadziła badania na terenie Krakowskiego, Ziem Odzyskanych, Mazowsza (szczególnie na Kurpiowszczyźnie), Podlasia. Jej etnograficzną przystanią został Trześniów i okolice (Podkarpacie).

Z wsią Trześniów, leżącą na południowo-zachodnim skraju ówczesnego powiatu brzozowskiego, zetknęłam się po raz pierwszy dopiero w lecie 1948 roku. […] Od tego czasu po chwilę dzisiejszą codzienne sprawy i ważniejsze wydarzenia oraz zmiany w życiu […] wsi i jej okolic, stały się przedmiotem mojej uwagi i troski, a także obserwacji, którą zgodnie z uznanym w nauce terminem można by nazwać obserwacją uczestniczącą

Przedstawiony przeze mnie obraz dawnej wsi wydawać się może z jednej strony namalowany zbyt ciemnymi barwami, kiedy piszę o pracy przekraczającej niejednokrotnie siły ludzkie, o zmaganiach z przyrodą (swoistym wyścigu z czasem, słońcem, pogodą) oraz niedostatkiem (przednówek). Jest on jednak prawdziwy. Z drugiej strony wydawać się może wyidealizowany, gdy mowa o postawach ludzkich, przywiązaniu do ziemi, rodziny, kulcie dobrej roboty, solidarności społecznej, pracowitości i honorze

A. Kutrzeba-Pojnarowa, Trześniów… 1988, s. 86

 

Chłopska kultura tradycyjna miała swe jasne i ciemne strony. Przypominając je trzeba mieć na uwadze, w jakich warunkach tworzyły ją kolejne pokolenia chłopów. Nad kulturą wsi ciąży nie zawinione przez nią jej podłoże historyczne. Podłoża tego nie można jednak nie doceniać także jako nośnika istotnych wartości, stanowiących ni tylko dziedzictwo przeszłości, ale i zadatek kultury przyszłości

A. Kutrzeba-Pojnarowa, Trześniów… 1988, s. 87

 

A. Kutrzeba-Pojnarowa w środku (z torebką), Suwałki 1972. Archiwum IEiAK UW

Badaczka kultury współczesnej i interpretatorka sensów obrzędowości tradycyjnej, jedyna polska etnolożka prowadząca badania w PGR-ach i FSO, charyzmatyczna wykładowczyni  "Etnografii Europy", promotorka 158 prac magisterskich dotyczących nietypowych obszarów kultury, autorka książek o ludowym świętowaniu i zjawiskach współczesnych.

Wieloletnia wykładowczyni (1963-2002) w Katedrze Etnologii i Antropologii Kulturowej 1982-3, pełniła funkcję zastępcy kierownika katedry ds. spraw studenckich, kierownika Zakładu Antropologii Kulturowej, kierownika Zakładu Etnologii Europy

Autorka książek (wybór) Wyrzeczysko. O świętowaniu w Polsce (we współpracy z Tadeuszem Maciejem Ciołkiem i Jackiem Olędzkim) 1976, Homo faber i homo ludens. Etnologiczny szkic o pracy w kulturach tradycyjnej i współczesnej, 1983, Powtarzać czas początku, cz. 1: O świętowaniu dorocznych świąt w Polsce, 1985; Powtarzać czas początku, cz. 2: O polskiej tradycji obrzędów ludzkiego życia, 1989, Światy, zaświaty o tradycji świętowań w Polsce, 2000, Świętowania polskie. Przewodnik po tradycji, 2001 Targowisko różności. Spojrzenie na kulturę współczesną, 2001

Autorka tłumaczenia : E. Durkheim,  Elementarne formy życia religijnego. System totemiczny w Australii, 1990 (wznowienie 2010)

zdjęcie z Archiwum IEiAK UW

zdjęcie z Archiwum IEiAK UW

zdjęcie z Archiwum IEiAK UW

Wydaje mi się, że etnologia (najwięcej wiem o warszawskiej) idzie w bardzo dobrym kierunku: weryfikuje przede wszystkim terminologię teorii i interpretacji, rozszerza pola badań na obszary istotne dla globalizującego się świata, podejmuje dyskusję z innymi dziedzinami nauki (nie tylko humanistyki), selekcjonuje teorie. Ogromną barierą, chyba nie do pokonania, jest struktura instytucji naukowych, Akademii, a zwłaszcza uniwersytetów.

Unikam rozważań terminologicznych. Według mnie nie prowadzą one do rozwikłania problemu nauki. Wydaje się, że etnograf (etnolog, antropolog) to - jak mawiał profesor Dynowski - przede wszystkim człowiek specyficznie spoglądający na świat, to nie profesja. Potem zrozumiałam, że ta specyfika wymaga wiecznego amatorstwa, w tym szlachetnym rozumieniu tego pojęcia jako przyznawania się do niewiedzy i bezustannego poszukiwania wiedzy o innym człowieku, starań w zrozumieniu jego działania. Innymi słowy etnolog wymaga rozdwojenia jaźni. Trzeba żyć własnym życiem, lecz jednocześnie mieć we własnym umyśle włączoną na stałe analityczną strukturę (żeby zapamiętywać to, co się obserwuje). Nie umiem już pójść na wesele, nie potrafię po prostu pójść i tylko się w tym wszystkim znaleźć towarzysko.
Jednocześnie jestem antropologiem i nic na to nie poradzę...

Fot. Archiwum UW

Zofia Sokolewicz [22] (1934-2020)

Antropolożka kultury, etnolożka, etnografka, znawczyni problemów komunikacji międzykulturowej i integracji europejskiej; profesorka Uniwersytetu Warszawskiego

Wieloletnia kierowniczka i wykładowczyni Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej U.W. (obecnie Instytut), pomysłodawczyni Muzeum UW i inicjatorka idei Uniwersytetu Otwartego na Uniwersytecie Warszawskim (1992-1996), pierwsza dyrektorka Centrum Europejskiego UW. Promotorka ponad 200 prac magisterskich i kilkudziesięciu prac doktorskich; autorka między innymi podręcznika Wprowadzenie do etnologii (1974), redaktorka Etnologia: wybór tekstów (1969), Metody etnologii cz.1. (1981)

Zainicjowała powstanie nowej formy zajęć - Laboratorium etnograficznego ( od 1973 do dziś), które uważała za swoje główne osiągnięcie w pracy dydaktycznej.

Walczyła o przywrócenie dyscypliny etnologia/antropologia kultury, czego wyrazem był manifest “Przywrócić imię własne” PAUza nr 44, 2018.

Fot. Archiwum UW

Fot. M. Pokropek

Wywiad z Claude Lévi-Straussem, 1964, fot. Archiwum IEiAK UW

Fot. Archiwum IEiAK UW

Fot. Archiwum IEiAK UW

Fot. J. Mroczkowska

widzę historię etnologii nie jako ewolucję myślenia o ludzkiej różnorodności, przegląd kolejnych definicji kultury, ale jako proces selekcji i wyborów dokonywanych przez kolejne pokolenia uczonych, bez względu na to, czy się nazywali etnografami, etnologami czy antropologami, teorii wyjaśniających powstanie różnic w obrębie kultury ludzkiej i przydawania im znaczeń.

Fot. z archiwum domowego rodziny Pokropków

Marian Pokropek (1932-2023)

Etnograf i dokumentalista (sam siebie nazywał etnografem-historykiem), humanista, profesor zwyczajny UW, badacz terenowy, instruktor podczas Międzyuczelnianych Obozów Etnograficznych,

Wieloletni wykładowca IEiAK UW (1956-2002), kierownik Zakładu Etnografii Polski i Słowiańszczyzny w KEiAK UW. Promotor ok. 66 prac magisterskich. Współinicjator (razem z prof. Z. Sokolewicz) powołania i organizacji Muzeum Uniwersytetu Warszawskiego. Wspierał merytorycznie i organizacyjnie muzea na wolnym powietrzu, m. in. w Ciechanowcu, Sierpcu, Wasilkowie. Kolekcjoner, założyciel i kustosz prywatnego Muzeum Sztuki Ludowej w Otrębusach, gdzie zgromadził ponad 10 tys. obiektów sztuki ludowej i nieprofesjonalnej.

Zainteresowania badawcze i naukowe: kultura tradycyjna Polski i Słowiańszczyzny, architektura drewniana, rolnictwo, tkactwo, transport, a także twórcy ludowi i nieprofesjonalni oraz ich twórczość. Prowadził badania w: Polsce, Litwie, Łotwie, Białorusi, Ukrainie, Słowacji, Czechach, Rumunii, Bułgarii, Macedonii, Chorwacji, Słowenii i Serbii. Dokumentacja z tych wypraw, zapoczątkowana w latach 50. XX w., liczy kilkadziesiąt tysięcy negatywów i znajduje się archiwum fotograficznym rodziny Pokropków.

Autor publikacji (wybór) : „Atlas sztuki ludowej i folkloru w Polsce” (1978, tłumaczony na j. angielski, niemiecki), „Przewodnik po izbach regionalnych w Polsce” (1980), „Tradycyjne budownictwo drzewne” (2 tomy, 1995 i 1996), „Ludowe tradycje Suwalszczyzny” (2010) oraz opus magnum „Etnografia. Materialna kultura ludowa Polski na tle porównawczym” (2019).
 

Ciekawostki

Profesor Marian Pokropek posługiwał się aparatami analogowymi: polską lustrzanką marki Start i Prakticą. Był też jedynym klientem zakładu fotograficznego w Pruszkowie, który w XXI w. oddawał do wywołania klasyczne negatywy.

W latach młodości (do 1950 r.) należał do harcerstwa, do drużyny Lecha Dzikiewicza (23 WDH Pomarańczarnia przy Liceum im. S. Batorego). Był również członkiem sekcji kolarskiej Legii Warszawa (CWKS Legia), dla której wygrał nie jeden wyścig.

Fot. z archiwum domowego rodziny Pokropków

Fot. z archiwum domowego rodziny Pokropków

Fot. z archiwum domowego rodziny Pokropków

pragnę wyznać, że w swoich pracach naukowo-badawczych zawsze z pełnym szacunkiem odnosiłem się do osiągnięć swoich poprzedników. Ceniąc ich wkład w budowanie zrębu nauki i kultury, korzystałem z ich dorobku, ale też usiłowałem dorzucić kilka kolejnych bierwion, dając świadectwo zmian zachodzących w kulturze XX wieku 

W ciągu 90 lat swojej historii studia etnologiczne i antropologiczne na Uniwersytecie Warszawskim odbywały się w 5 lokalizacjach, zmieniały się także nazwy jednostki prowadzącej. 

Poniżej prezentujemy wszystkie pięć siedzib warszawskiej etnologii i antropologii na UW.

ul. Nowy Świat 72 -  Pałac Staszica,  1934-1939,  tu mieściły się Katedra Etnografii Polski pod kierunkiem prof. Cezarii Baudouin de Courtenay-Ehrenkreutz-Jędrzejewiczowej oraz Katedra i Zakład Etnografii i Etnologii pod kierunkiem prof. Stanisława Poniatowskiego

ul. Hoża 74 - 1947-1970 Katedra Etnografii UW

ul. Nowy Świat 69 – 1970-1979 Katedra Etnografii UW

ul. Oboźna 8 - 1979-1997 Katedra Etnografii UW, od 1984 Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej UW

ul. Żurawia 4 - od 1997 roku siedziba Katedry Etnologii i Antropologii Kulturowej UW, przekształconej w 2001 roku w Instytut Etnologii i Antropologii Kulturowej UW

Pałac Staszica, zdjęcie ze spaceru „Siedziba etnologii niejedno miała imię... ” 26.02.2025

Hoża 74, zdjęcie z 2024, fot. R.Śmiałecki

Hoża 74, zdjęcie ze spaceru „Siedziba etnologii niejedno miała imię... ” 26.02.2025

Hoża 74, zdjęcie ze spaceru „Siedziba etnologii niejedno miała imię... ” 26.02.2025, fot. J.Koźmińska

Nowy Świat 69, https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Warszawa,_ul._Nowy_%C5%... [23]

Oboźna 8, zdjęcie ze strajku studenckiego, listopad 1981, fot. Z. Koźmiński

Oboźna 8, obecnie, https://pl.m.wikipedia.org/wiki/Plik:Dom_Kupca,_ul._Obo%C5%B... [24]

Żurawia 4, 2024, fot. Iwa Kołodziejska