Czas, płeć i transnarodowe ‘sieciowanie’ państwa przez diasporę ukraińską w obliczu wojny

W następstwie rosyjskiej inwazji na Ukrainę ukraińskie diaspory na całym świecie, w tym w Polsce, zmobilizowały się do wspierania ojczyzny dotkniętej wojną. Jednym z pól takich działań jest transnarodowe i oddolne zaangażowanie Ukraińców w pomoc armii ukraińskiej jako kluczowego organu państwa. Podczas wystąpienia skupimy się na pokazaniu, w jaki sposób ta forma zaangażowania kształtowana jest przez złożone i często ambiwalentne relacje z państwem ukraińskim szczególnie w czasowym i genderowym wymiarze tego procesu. Podstawą naszych rozważań są badania etnograficzne przeprowadzone w latach 2023–2025 obejmujące obserwacje uczestniczące oraz 37 pogłębionych wywiadów z Ukraińcami mieszkającymi na stałe w Polsce. Naszą analizę uzupełniamy o wstępne wyniki badań przeprowadzonych w Stanach Zjednoczonych, w tym 41 wywiadów z Ukraińcami oraz osobami pochodzenia ukraińskiego. Badania są częścią szerszego porównawczego projektu badawczego dotyczącego zaangażowania diaspor ukraińskich na świecie. 

W prezentacji pokażemy, że członkowie diaspory ukraińskiej w Polsce aktywnie wspierają armię, postrzegając żołnierzy jako „naszych chłopców” – część społeczeństwa, nie państwa. Dokładają przy tym wszelkich starań, aby ich transnarodowa pomoc na pewno trafiała bezpośrednio do potrzebujących i nie była marnotrawiona. Wykorzystując koncepcję Stefa Jansena (2015) o państwie jako „efekcie sieciowania (state-gridding), pokażemy, w jaki sposób członkowie diaspory ukraińskiej w Polsce angażują się w różnorodne, oddolne praktyki transnarodowego sieciowania państwa, uzupełniając braki armii tam, gdzie państwo zawodzi i obchodząc oficjalne kanały państwowe.  Pokazujemy też, że istnieją granice zaangażowania, np. jeśli idzie o powrót do Ukrainy i walkę zbrojną.  Zaangażowanie kobiet jest powszechnie akceptowane, podczas gdy aktywność mężczyzn, w kontekście upłciowionej polityki wojennej, bywa oceniana jako niewystarczająca.  Uwzględniamy również rolę czasu jako czynnika kształtującego rytmy działań oraz relacje między „czasem wojny” a transnarodowym zaangażowaniem. W ujęciu teoretycznym podkreślamy procesualny i transnarodowy charakter państwa, oraz płynność granic między państwem a społeczeństwem.

Biogramy:

Dominika Blachnicka-Ciacek jest adiunktką na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego. Jej badania i praktyka wizualna koncentrują się na roli pamięci, narracji politycznych oraz wojny w kształtowaniu poczucia przynależności i wykluczenia wśród społeczności diasporycznych, uchodźczych i migranckich. Jest kierowniczką projektu pt. „Zaangażowanie na odległość: Wielostanowiskowa etnografia reakcji ukraińskiej diaspory na wojnę” (ENGAGE) finansowanego przez Narodowe Centrum Nauki. Jest niedawną laureatką nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego dla młodych wybitnych naukowców (2024) oraz stypendystką Fundacji Kościuszkowskiej (2024). Publikowała m.in. w The Sociological Review, Identities, Geoforum, JEMS, and Emotion, Space and Society. Dominika uzyskała stopień doktora w dziedzinie socjologii wizualnej na Goldsmiths, University of London (2016), oraz Certyfikat z Filmu Etnograficznego (2011) na Wydziale Antropologii, University College London (UCL).

Anna Matyska jest doktorem antropologii społecznej, adiunktką na Wydziale Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego oraz afiliowaną badaczką na Uniwersytecie w Leuven (Belgia). Przez wiele lat była związana z Antropologią na Uniwersytecie w Tampere (Finlandia), gdzie obroniła doktorat poświęcony polskim rodzinom transnarodowym w kontekście przemian politycznych okresu zimnej wojny oraz po 1989 roku. W ramach ww. projektu „Zaangażowanie na odległość. Wielostanowiskowa etnografia reakcji diaspory ukraińskiej na wojnę” (ENGAGE), bada współczesną diasporę ukraińską w Polsce. Jej zainteresowania naukowe obejmują procesy mobilności transnarodowej, relacje rodzinne, kategorie pracy i klasy społecznej oraz zagadnienia integracji europejskiej. Jako stypendystka programu Marie Skłodowska-Curie prowadziła badania etnograficzne nad relacjami między polskim kapitałem, pracownikami i instytucjami państwa w ramach reżimu delegowania pracowników w Unii Europejskiej (2017-2019). W latach 2020–2022 realizowała badania dotyczące zaginięć Polaków w kraju i za granicą w projekcie Governance and Grieving: Disappearing Migrants and Emergent Politics (Uniwersytet w Tampere). Publikowała m.in. w czasopismach Global Networks, Ethnography, European Journal of Cultural Studies oraz Kultura i Społeczeństwo.

Polecane lektury:

• Jansen, Stef (2015) "Waiting for a Bus [or towards an Anthropology of Gridding]". In Stef Jansen, Yearnings in the Meantime: 'Normal lives' and the State in a Sarajevo Apartment Complex, Berghahn, pp. 59-86 [Chapter 2].
• Rose, Sofie (2024) “Nation of heroes: state stigmatistaion of Ukrainian men who flee the war.” Critical Studies on Security. https://doi.org/10.1080/21624887.2024.2398848 [2].