W stronę antropologii franków szwajcarskich w Polsce

W ostatnich latach mamy do czynienia z coraz silniejszym zainteresowaniem antropologii społecznymi i kulturowymi wymiarami pieniędzy i finansów. Ich abstrakcyjna natura i globalny zasięg są wyzwaniem dla naszych metod, wypracowanych na badaniach konkretnych praktyk w lokalnych kontekstach. W tym wykładzie, na podstawie wieloletnich badań terenowych w Polsce, pokażę, jak może wyglądać antropologiczna refleksja nad pieniędzmi. Zrobię to na przykładzie franka szwajcarskiego, waluty denominującej lub indeksującej ponad pół miliona kredytów hipotecznych zaciągniętych przez młodych przedstawicieli postsocjalistycznej klasy średniej w Polsce. Popularnie nazywani "frankowiczami" lub "frankowcami", owi kredytobiorcy uwikłali swoje kameralne życie na nowych osiedlach w dynamikę światowego rynku walutowego, a ich gospodarstwa domowe - mimo że brak im znaczącego kapitału - są ustawione przez kontrakt kredytowy w pozycji spekulantów, których powodzenie zależy od zmieniającej się relacji między parą walut. W wykładzie pokażę, że gdy działania i procesy gospodarcze włączają więcej niż jedną walutę, dynamika relacji między walutami jest produktywna nie tylko gospodarczo, lecz również społecznie i kulturowo. W przypadku franków znaczyłoby to, że waluta ta pośredniczy nie tylko w obarczonym ryzykiem wytwarzaniu bogactwa przez spekulację na różnicach kursowych i stopach procentowych, lecz również przekształca relacje społeczne w gospodarstwach domowych i sieciach pokrewieństwa, a także obrasta symbolicznymi znaczeniami, które zmieniają przebieg procesów ekonomicznych.

Mateusz Halawa jest doktorantem na Wydziale Antropologii The New School for Social Research w Nowym Jorku i asystentem w Instytucie Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Na podstawie wieloletnich badań etnograficznych wśród kredytobiorców i ich rodzin, doradców kredytowych, bankowców, prawników, ekonomistów i dziennikarzy przygotowuje monografię "Productive Lives of Mortgages: The Culture and Currency of Credit in Poland", która łączy podejścia antropologii ekonomicznej i socjologii finansów. Wraz z Martą Olcoń-Kubicką prowadzi w PAN projekt badawczy "Praktyki posługiwania się pieniędzmi w bliskich relacjach w młodych gospodarstwach domowych". Ostatnio opublikował esej "In New Warsaw: Mortgage Credit and the Unfolding of Space and Time" w czasopiśmie "Cultural Studies" i współorganizował panel "Rethinking the Household for the Age of Finance" na spotkaniu American Anthropological Association. Kieruje zespołem nauk społecznych i humanistycznych w School of Form w Poznaniu.

Spotkanie odbyło się 16.12.2015 w ramach projektu „Antropologia dziś - otwarte seminaria naukowe” finansowanego ze środków Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego. Projekt jest realizowany przez Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego we współpracy z Instytutem Etnologii i Antropologii Kulturowej UW.